Η επιδημία του καπνίσματος μια εκ των μεγαλύτερων απειλών για τη Δημόσια Υγεία

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας το κάπνισμα αποτελεί έναν παράγοντα κινδύνου ο οποίος είναι υπεύθυνος για περισσότερους από 8 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως κάθε χρόνο. Η κατανάλωση του καπνού υποστηρίζεται πως είναι η πρώτη αιτία θανάτου στον κόσμο από αυτές που μπορούν να προληφθούν και είναι μεγαλύτερη στα χαμηλά οικονομικά στρώματα παγκοσμίως σύμφωνα με στατιστικές του Π.Ο.Υ. Οι φτωχότεροι έχουν αυξημένη πιθανότητα σε σχέση με τους πλουσίους να εμφανίσουν παθήσεις σχετιζόμενες με την κατανάλωση καπνού και να πεθάνουν. Πάνω από το 80% των 1,3 δισεκατομμυρίων χρηστών καπνού στον κόσμο ζουν σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. 

Η χρήση καπνού συμβάλλει στη φτώχεια εκτρέποντας τις δαπάνες των νοικοκυριών από τις βασικές ανάγκες, όπως η τροφή και η στέγη. Το οικονομικό κόστος της χρήσης καπνού είναι εξίσου σημαντικό, καθότι περιλαμβάνει ένα σημαντικό κόστος υγειονομικής περίθαλψης για τη θεραπεία των ασθενειών που προκαλούνται από τη χρήση καπνού.
Επίσης το χαμένο ανθρώπινο κεφάλαιο που προκύπτει από τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα αποδίδεται στον καπνό.

Αναλυτικότερα, το 2020 το 22,3% του παγκόσμιου πληθυσμού έκανε χρήση καπνού, όπου το 36,7% ήταν άνδρες και το 7,8% γυναίκες. Μελέτες υποστηρίζουν ότι μέχρι το 2030 το κάπνισμα θα έχει σκοτώσει πάνω από 175.000.000 ανθρώπους, με αποτέλεσμα να προκαλεί σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία, καθώς αποτελεί σημαντικό παράγοντα θνησιμότητας και θνητότητας. Τα ανωτέρω επιδημιολογικά δεδομένα αναδείχθηκαν και σε παρουσίαση εργασίας στο 6th IPCRG World Conference, Edinburgh από την κα. Σταματοπούλου Ελένη PhD(c), MSc Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, MSc Διοίκηση Μονάδων Υγείας & Κοινωνικής Πρόνοιας Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής & Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Λειτουργός Δημόσιας Υγείας, Εκπαιδευτικός, RNΓ.Ν.Α. ΚΑΤ, Μέλος Ελληνικής Εταιρείας Εσωτερικής Παθολογίας, MemberPCRS-UK.
Επιπρόσθετα αναφέρθηκε πως το κάπνισμα οδηγεί σε απώλεια 12 υγιών χρόνων ζωής και υπολογίζεται ότι ελαττώνει τη διάρκεια ζωής κατά 8 χρόνια.
Ευθύνεται για περισσότερους από 10.000 πρώιμους θανάτους το χρόνο στην Ελλάδα και θα αποτελέσει την αιτία για 450.000.000 θανάτους τα επόμενα 50 χρόνια παγκοσμίως. Η Ελλάδα έρχεται από τις πρώτες χώρες στην κατανάλωση καπνού.

Πιο συγκεκριμένα, το κάπνισμα ενοχοποιείται περίπου για το 80% των θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα, για το 80% των θανάτων από χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια και το 17% των θανάτων από στεφανιαία νόσο.

Περισσότεροι από 7 εκατομμύρια των θανάτων είναι αποτέλεσμα της άμεσης χρήσης καπνού, ενώ περίπου 1,2 εκατομμύρια είναι αποτέλεσμα της έκθεσης μη καπνιστών στο παθητικό κάπνισμα.

Οι επιπτώσεις του παθητικού καπνίσματος στην Δημόσια υγεία είναι εξίσου σημαντικές όπως παρουσιάστηκε από την κα. Σταματοπούλου Ελένη στο 11ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καρδιοµεταβολικών Παραγόντων Κινδύνου. Αναφέρθηκε ότι ο Π.Ο.Υ. δηλώνει ότι το παθητικό κάπνισμα προκαλεί περίπου 600.000 θανάτους ετησίως, ενώ περίπου το 1% έχει φορτίο νόσου παγκοσμίως.

Σύμφωνα με επίσημη έκθεση για τη Δημόσια Υγεία (U.S. Surgeon General Report) στις Η.Π.Α τουλάχιστον 250 από τις χημικές ουσίες οι οποίες περιέχονται στον καπνό του περιβάλλοντος οφείλεται στο κάπνισμα όπου είναι ουσίες τοξικές ή καρκινογόνες για τον άνθρωπο. Βρετανική μελέτη αναφέρει πως οι παθητικοί καπνιστές έχουν διπλάσιες πιθανότητες να πεθάνουν από καρδιαγγειακά νοσήματα σε σχέση με εκείνους που είναι εκτεθειμένοι σε χαμηλά επίπεδα. Ο κίνδυνος στεφανιαίας νόσου είναι αυξημένος μεταξύ των μη καπνιστών που διαμένουν με καπνιστές κατά 25 – 30%. Μελέτη του διεθνούς οργανισμού για την έρευνα κατά του καρκίνου του Π.Ο.Υ. (IARC 2002) κατέδειξε ότι για τους μη καπνιστές που ζουν με καπνιστές ο κίνδυνος καρκίνου του πνεύμονα είναι 20- 30% μεγαλύτερος. Ο επιπλέον κίνδυνος λόγω της έκθεσης στο χώρο εργασίας εκτιμήθηκε ότι είναι 12 – 19%. Η έκθεση στον καπνό του περιβάλλοντος διπλασιάζει σχεδόν τον κίνδυνο εκφύλισης της ώχρας κηλίδας λόγω γήρανσης, την κύρια αιτία απώλειας της όρασης στην Ευρώπη. Σύμφωνα με εκτιμήσεις από την European Respiratory Society, τον οργανισμό Cancer Research UK και το InstitutNationalduCancer στη Γαλλία, περισσότεροι από 79.000 ενήλικες πεθαίνουν κάθε χρόνο λόγω του παθητικού καπνίσματος στις  χώρες της Ε.Ε. Επιπρόσθετα το παθητικό κάπνισμα συνδέεται με αναπνευστικές νόσους και αποτελεί σημαντική αιτία επιδείνωσης για άτομα που πάσχουν από άσθμα, αλλεργίες και χρόνια αποφρακτική πνευμονική πάθηση με συνέπεια τον κοινωνικό και εργασιακό αποκλεισμό τους.

Οι κίνδυνοι για την υγεία του παθητικού καπνίσματος είναι ένα ζήτημα επιστημονικής συναίνεσης. Οι κυβερνήσεις των Κρατών εκτός από την νομοθέτηση, πρέπει να ενημερώνουν και να εκπαιδεύουν το προσωπικό τους σχετικά με τους κινδύνους του παθητικού καπνίσματος παρέχοντας υποστήριξη στα άτομα τα οποία θέλουν να διακόψουν αυτήν τη συνήθεια.

Σύμφωνα με την πρόσφατη Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος 31 Μαΐου του 2022  η οποία καθιερώθηκε το 1987 από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). αξίζει να τονιστεί  ότι ο επιβαρυντικός ρόλος του καπνίσματος δεν είναι μόνο στην υγεία του κάθε καπνιστή, αλλά και σε ολόκληρο τον πλανήτη, επειδή  ο καπνός από την καλλιέργειά του μέχρι τη χρήση του και την απόρριψή του επιβαρύνει και το περιβάλλον. Αυτό που επισήμανε ο Π.Ο.Υ. είναι ότι  “καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής, ο καπνός ρυπαίνει τον πλανήτη και βλάπτει την υγεία όλων των ανθρώπων”, με το φετινό σύνθημα “Poisoning the Planet”.

Οι χρήστες καπνού όταν αντιληφθούν τους κινδύνους του, οι περισσότεροι θέλουν να το κόψουν. Ωστόσο, η νικοτίνη που περιέχεται στα προϊόντα καπνού είναι εξαιρετικά εθιστική και χωρίς διακοπή υποστήριξης μόνο το 4% των χρηστών που επιχειρεί να σταματήσει το κάπνισμα θα τα καταφέρει. 
Η επαγγελματική υποστήριξη και τα αποδεδειγμένα φάρμακα διακοπής μπορούν να υπερδιπλασιάσουν τις πιθανότητες επιτυχούς διακοπής ενός χρήστη καπνού.  

Η επιβλαβής επίδραση τόσο της ενεργητικής όσο και της παθητικής έκθεσης καπνού στο καρδιαγγειακό σύστημα υπογραμμίζουν την ανάγκη μιας εξατομικευμένης εκτίμησης κινδύνου. Προϋποθέσεις για Εθνικές πολιτικές που περιορίζουν το κάπνισμα και το παθητικό κάπνισμα πρέπει να χρησιμοποιηθούν σε περιφερειακό επίπεδο ως βάση για τις πολιτικές υγειονομικής περίθαλψης.                                                          
Ο Π.Ο.Υ. προτρέπει τις Κυβερνήσεις και τους εμπλεκόμενους φορείς να χαράξουν πολιτική που θα στηρίζει τους καπνοπαραγωγούς, “ώστε να στραφούν σε εναλλακτικά, πιο βιώσιμα μέσα διαβίωσης για τη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της καλλιέργειας, της ωρίμανσης και της παραγωγής καπνού, ενώ παράλληλα θα πρέπει να συνεχίσουν να εφαρμόζουν μέτρα ελέγχου του καπνού”.

Η αποτελεσματικότητα των θεραπειών της διακοπής του καπνίσματος εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Οι προσπάθειες για τη διακοπή του καπνίσματος –που ομολογουμένως είναι δύσκολη προσπάθεια- οφείλουν να πραγματοποιούνται από την διεπιστημονική ομάδα των επαγγελματιών υγείας (νοσηλευτές, γιατρούς, φυσικοθεραπευτές, ψυχολόγους κτλ.) έχοντας τόσο το συμβουλευτικό ρόλο όσο και τη φαρμακευτική αγωγή. Οι επαγγελματίες υγείας, όταν κληθούν να αντιμετωπίσουν το θέμα της διακοπής του καπνίσματος, συναντάνε τις εξής κατηγορίες ασθενών-καπνιστών: α) καπνιστές που επιθυμούν να διακόψουν το κάπνισμα, β) καπνιστές που δεν είναι πρόθυμοι να διακόψουν το κάπνισμα για κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή και γ) πρώην καπνιστές που πρόσφατα διέκοψαν το κάπνισμα. Παρόλα ταύτα με ανθρώπινη κατεύθυνση και με άξονα την κινητοποίηση για την διακοπή του καπνίσματος, με την συχνή ενδυνάμωση, την επιβράβευση αλλά και τη συχνή επαφή θέληση του ασθενούς θα επιτευχθεί ο πολυπόθητος στόχος!!!

Τα άτομα που θέλουν να κόψουν το κάπνισμα πρέπει να ενθαρρύνονται με το να αυξήσουν το επίπεδο σωματικής τους δραστηριότητας. Η γνωσιακή και η συμπεριφοριστική παρέμβαση για την διακοπή του καπνίσματος που έλαβαν οι ασθενείς με άσθμα αποτέλεσε έναν ολιστικό και ολοκληρωμένο τρόπο αντιμετώπισης της νόσου του άσθματος στην ΠΦΥ. Δεν είναι τυχαίο όπου από τα 33 άτομα τα οποία ήταν καπνιστές ποσοστό που ανέρχεται σε 29,2% οι τρείς από αυτούς διέκοψαν το κάπνισμα μόνο με την εκπαίδευση χωρίς να λάβουν κάποια φαρμακευτική θεραπεία σε μελέτη που παρουσίασε η κα. Σταματοπούλου Ελένη στο National Primary Care Conference (PCRS-UK) Whittlebury Hall, Northampton.

Ο ανθυγιεινός τρόπος ζωής των καπνιστών, τα αυξημένα ποσοστά ενεργών καπνιστών σε ευάλωτες ομάδες, όπως γυναίκες και νεαροί ενήλικες, καθώς επίσης και η νεαρή ηλικία έναρξης του καπνίσματος αποτελούν ανησυχητικά ζητήματα ατομικής και δημόσιας υγείας στην Ελλάδα. Εντούτοις ο επιπολασμός του καπνίσματος έχει μειωθεί στην Ελλάδα ενώ έχει παρατηρηθεί εντυπωσιακή τήρηση της νομοθεσίας για τον καπνό.

Εντυπωσιακή μείωση του καπνίσματος σε ποσοστό 52,4% καταγράφηκε στην Ελλάδα την τελευταία δεκαετία και ιδιαίτερα στους νέους καπνιστές ηλικίας 16 με 24 χρόνων. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, ο επιπολασμός του καπνίσματος στους ενήλικες το Σεπτέμβριο του 2019 είναι 24,9% για τους καθημερινούς καπνιστές (περισσότερο από ένα τσιγάρο την ημέρα), 3,7% και για τους περιστασιακούς καπνιστές (λιγότερο από 7 τσιγάρα την εβδομάδα). Συγκριτικά με αντίστοιχες μετρήσεις της ΕΛΣΤΑΤ σε 8.500 νοικοκυριά σε όλη την Ελλάδα, κατά τα έτη 2009, 2014 και 2019, παρατηρείται μείωση των καθημερινών καπνιστών κατά 24,5% και των περιστασιακών καπνιστών κατά 38,3%. Ακόμη πιο εντυπωσιακά είναι τα αποτελέσματα σε άτομα ηλικίας κάτω των 24 ετών.

Η επιτυχής συνεργασία των αρμοδίων υπηρεσιών των Υπουργείων Υγείας, Παιδείας & Θρησκευμάτων στον τομέα της πρόληψης του καπνίσματος, εάν συνεχιστεί θεωρείται από τις πετυχημένες της Ευρώπης και κατατάσσει την Ελλάδα μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την επιδίωξη, ο στόχος του συνολικού επιπολασμού του καπνίσματος να είναι κάτω του 5% μέχρι το 2040.

ΕνδεικτικήΒιβλιογραφία

1. World Health Organization. Tobacco. World Health Organization; 2022. May 24, 2022. Accessed 24 May 2022. Available at: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/tobacco
2. Tzortzi A, Kapetanstrataki M, Evangelopoulou V, Behrakis P. Smoking in Greece: Where we stand in 2020. Pneumon. 2020;33(2):59-67. Available at: http://www.pneumon.org/Smoking-in-Greece-Where-we-stand-in-2020,137305,0,2.html
3. Ελληνική Στατιστική Αρχή.Δελτίο ΤύπουΈρευνα Υγείας: Έτος 2019. Available at: https://www.statistics.gr/documents/20181/5856c8ff-59cd-aef0-2883-f90e4b265706
4. Σταματοπούλου Ελένη και συν. Οι Επιπτώσεις του Παθητικού Καπνίσματος στην Δημόσια Υγεία. 11ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καρδιοµεταβολικών Παραγόντων Κινδύνου (2018). Έπαινος 2ης Καλύτερης Αναρτημένης Ανακοίνωσης.ΑΑ15.
5. Σταματοπούλου Ελένη και συν. Παθητικό Κάπνισμα και Καρδιαγγειακά Νοσήματα. 11ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καρδιοµεταβολικών Παραγόντων Κινδύνου (2018). ΑΑ13.
6. Σταματοπούλου Ελένη. Επιπτώσεις του καπνίσματος στη Δημόσια υγεία. Στρογγυλή Τράπεζα. Διαχείριση και Έλεγχος Μείζονων Παραγόντων Κινδύνου για την Υγεία 11ο Πανελλήνιο Συνέδριο για τη Διοίκηση, τα Οικονομικά και τις Πολιτικές της Υγείας Αθήνα, 10-12 Δεκεμβρίου 2015.
7. Σταματοπούλου Ε. Εκπαίδευση για την αυτοδιαχείριση του άσθματος στην ΠΦΥ. “Εκπαιδευτικές διαστάσεις και απαιτήσεις του νοσηλευτικού ρόλου στην Κοινότητα. Στρογγυλή τράπεζα.” 9ο Πανελλήνιο και 8ο Πανευρωπαϊκό Επιστημονικό και Επαγγελματικό Νοσηλευτικό Συνέδριο ΕΝΕ Καλαμάτα 2016.
8. Stamatopoulou E, et al. Investigation of asthmatic patients in primary health care. Primary Care Respiratory Society UK. National Primary Care Conference (PCRS-UK) Whittlebury Hall, Northampton 2015 “Abstract R56”
9. Stamatopoulou E, et al. Smoking behavior among nurses in rural Greece. Workplace Health Saf. 2014 Apr;62(4):132-4.
10. Stamatopoulou E, et al. Smoking cessation in primary care settings in Greece. The role of nurse. 6th IPCRG World Conference Edinburgh 2012, Wednesday 25th – Saturday 28th April 2012.317.
11. Σταματοπούλου Ελένη και συν. Ο ρόλος του Νοσηλευτή στην ΠΦΥ για την Διακοπή του Καπνίσματος. ΕΑ28. 1o Πανελλήνιο Συνέδριο Ελληνικό Κολλέγιο Γενικών Ιατρών 2012.