Εντός και Εκτός Δρόμου

Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν η φωτογραφία δρόμου! Ένας φωτογράφος (πχ ο Garry Winogrand ) μπορούσε να κυκλοφορεί στον δρόμο και να φωτογραφίζει ελεύθερα. Με έναν ευρυγώνιο φακό στην 35άρα μηχανή του, πλησίαζε τα «θέματα» (ή μήπως «θύματα») του και τα φωτογράφιζε από απόσταση 1-2 μέτρων!

Πως αντιδρούσαν τότε τις δεκαετίες του1950 και ’60 οι περισσότεροι? Όταν αντιλαμβάνονταν πως είχαν μπει στο στόχαστρο κάποιου φωτογράφου απλά χαμογελούσαν ή ακόμη και έπαιρναν κάποια «πόζα»! Ή, απλά, συνέχιζαν αμέριμνοι τον δρόμο τους!

O Winogrand ήταν μέρος της χρυσής εποχής της φωτογραφίας δρόμου, και σε εκείνες τις ημέρες πριν από το Βιετνάμ και πολύ πριν την 11^η Σεπτεμβρίου, θα μπορούσατε να φωτογραφίσετε τους ανθρώπους ανοιχτά χωρίς να αντιδράσουν ή/και ακόμη να ζητήσουν να συλληφθείτε! Υπάρχει ένα μεγάλο βίντεο του Winogrand που τον δείχνει να φωτογραφίζει στο δρόμο, και είναι εκπληκτικό να δούμε πόσο θερμά οι περισσότεροι άνθρωποι αντιδρούν όταν φωτογραφίζονται!

Σε μια παράλληλη τροχιά, ο William Klein[1] έγινε και αυτός γνωστός από την φωτογραφία δρόμου. Σε αντίθεση με την περισσότερο «χαμηλών τόνων» («γλυκιά» την ονόμασαν ορισμένοι) φωτογραφία του Winogrand, η φωτογραφία του Klein είναι μία «στα μούτρα σου» φωτογραφία, τα πρόσωπα είναι συχνά γκροτέσκα και ενοχλημένα! Διασχίζει ξεδιάντροπα τα όρια της ευγένειας και της γήτευσης του θέματος του, μας πιάνει «από το σβέρκο» και μας οδηγεί «με το έτσι θέλω» στον κόσμο των θεμάτων (ή μήπως θυμάτων?) του!

Στους δρόμους της Νέας Υόρκης στα μέσα της δεκαετίας του 1950, ανακάλυψε την «θολότητα»,  το «φλου» και έμαθε να το χρησιμοποιεί για να βάλει τον θεατή στην καρδιά της εικόνας. Στην πιο διάσημη εικόνα του, με τίτλο «Το Όπλο», η κάννη (που στρέφεται προς τον ίδιο) είναι εντελώς φλου και το βλέμμα του θεατή οδηγείται στα μάτια του παιδιού που κρατά το όπλο και στο πρόσωπο του με την άσχημη γκριμάτσα!

Ανατριχιάσατε? Για δοκιμάστε να το κάνετε αυτό σήμερα! Σήμερα αυτή η πρακτική θεωρείται ως μία κατ’ εξοχήν παραβίαση της προσωπικότητας του ατόμου!

Δεν θα επεκταθώ εδώ στα θέματα της Νομοθεσίας και τις διάφορες εκφάνσεις της νομολογίας σχετικά με το δικαίωμα της «Προστασίας της Ιδίας Εικόνας» σε σχέση με το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση και την ενημέρωση. Όπως αναλυτικά παρουσίασα στην διάλεξη μου στα πλαίσια της ημερίδας με θέμα «Φωτογραφία, Πνευματική Ιδιοκτησία και Προσωπικά Δεδομένα» στα πλαίσια του 2^ου Chania International Photo Festival 2019 είναι γεγονός είναι ότι τα τελευταία χρόνια η φωτογράφηση σε δημόσιους χώρους έχει γίνει μία ιδιαίτερα περίπλοκη και (σε μερικές περιπτώσεις) επικίνδυνη ασχολία. Είναι γεγονός ότι πλέον γίνεται δεκτό, τόσο από την θεωρία όσο και από την νομολογία, ότι «απαγορεύεται η φωτογράφηση προσώπου και η έκθεση της φωτογραφίας σε κοινή θέα χωρίς τη συναίνεση του προσώπου αυτού, εκτός αν πρόκειται για φωτογραφίες καθημερινής επικαιρότητας ή προσώπων που ανήκουν στη σύγχρονη ιστορία»[1]. Η νομολογία ομόφωνα επισημαίνει ότι «η εικόνα παριστάνει την εξωτερική μορφή του ανθρώπου και όπως αυτή τον συνοδεύει πάντοτε και εμφανίζεται δημόσια μόνον όταν ο ίδιος το θέλει, έτσι και η εικόνα του δεν ανήκει στο κοινό, αλλά μόνον στο πρόσωπο το οποίο παριστάνει».

Έτσι λοιπόν ο φωτογράφος δρόμου βρίσκεται a priori μέσα σε ένα σχεδόν εχθρικό νομοθετικό πλαίσιο και, το χειρότερο, πρέπει να κινηθεί ανάμεσα σε ανθρώπους οι οποίοι, αν δεν είναι εκ προοιμίου εχθρικοί, είναι σίγουρα επιφυλακτικοί (υποψιασμένοι) απέναντι στην παρουσία της κάμερας. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο και περιβάλλον, αμφιβάλω αν ακόμη και ο μέγας Henri Cartier-Bresson θα μπορούσε να κάνει όλες αυτές τις δημιουργίες του που τον καθιέρωσαν ως έναν από τους κορυφαίους φωτογράφους δρόμου! Ίσως ήταν μία «οικονομία της Φύσης» που στην δύση της δημιουργικής του ζωής ασχολήθηκε κυρίως με την ζωγραφική!

Είναι λοιπόν η Φωτογραφία Δρόμου μία «τελειωμένη» υπόθεση? Οι εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες φωτογράφων που βγαίνουν καθημερινά στους δρόμους όλου του κόσμου με μόνα «όπλα» την φωτογραφική τους μηχανή και, σύμφωνα με τον Abbas του Magnum, «ένα ζευγάρι άνετα παπούτσια», αποδεικνύουν το αντίθετο: Η Φωτογραφία Δρόμου παρά το προαναφερθέν αρνητικό περιβάλλον υπάρχει και πάλλεται όσο θα υπάρχει η θέληση του ανθρώπου να καταγράψει το περιβάλλον του, την πόλη στην οποία ζει, τους τόπους που επισκέπτεται, τους ανθρώπους που συναντά και όλα αυτά να τα επικοινωνήσει στους φίλους του, στους συναδέλφους του, σε όλον τον κόσμο μέσα από εκθέσεις, εκδόσεις, στα social media του Internet κ.ά.

Σίγουρα δεν ζούμε πλέον στις δεκαετίες του ’50 και του ’60 όταν άνθισε η Φωτογραφία Δρόμου μέσα από την εξέλιξη (κυρίως) της μηχανής των 35mm και των φιλμ αλλά ζούμε στην εποχή του απόλυτου «εκδημοκρατισμού» του φωτογραφικού μέσου όπου, ο κάθε πολίτης διαθέτει μία φωτογραφική μηχανή τρομακτικών δυνατοτήτων, συχνά πολύ καλύτερης ανάλυσης ακόμη και από τις «επαγγελματικές» μηχανές! Φυσικά αναφέρομαι στην φωτογραφική μηχανή που διαθέτει το κινητό σας τηλέφωνο!

Ίσως μερικούς να μη τους εμπνέει πλέον η τρέχουσα κατάσταση, δεν είναι πλέον τόσο δημοφιλείς οι περίεργοι τύποι με τις φωτογραφικές μηχανές ούτε και τα «δημοσιογραφικά» γιλέκα είναι πλέον «sexy» ως ενδυμασία Σαββατιάτικου πρωϊνού στο Μοναστηράκι! Το βέβαιο είναι ότι η φωτογραφία (πρέπει να) είναι μία λειτουργία δημιουργικής έκφρασης που σημαίνει ότι (πρέπει να) σου δίνει εκείνη την ψυχική ευχαρίστηση και την ανάταση που δίνει κάθε μορφή καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αν είναι να αγχώνεσαι και να ανησυχείς για τα περίεργα βλέμματα των περαστικών κάθε φορά που σηκώνεις την μηχανή στο ύψος του ματιού σου, τότε…ΆΣ’ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΑ! Τα λουλούδια στο τραπέζι του σαλονιού σου δίπλα στο παράθυρο ούτε διαμαρτύρονται, ούτε χρειάζεται να έχεις model release form για να τα φωτογραφήσεις!

Αν το τελευταίο σας φάνηκε λίγο απαισιόδοξο, σκεφτείτε ότι ίσως ήρθε και η ώρα να διαχωριστεί η ήρα από το στάρι. Ίσως ο Tatsuo Suzuki με την υπεροπτική και αδιάφορη ματιά του να είναι η εξέλιξη του είδους του φωτογράφου δρόμου στην σύγχρονη εποχή!

ΜΙΚΡΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΔΡΟΜΟΥ

Παρακάτω θα δώσουμε μερικά πολύ γρήγορα tips για να βελτιώσετε την φωτογραφία δρόμου σας:

1. Βγείτε έξω! Σε αντίθεση με άλλες κατηγορίες φωτογραφίας δεν μπορείτε να κάνετε φωτογραφία δρόμου από το σαλόνι σας!
2. Η μόνη φωτογραφική μηχανή που είναι ακατάλληλη για φωτογραφία δρόμου είναι αυτή που έχετε αφήσει στο σπίτι!
3. Μία μεγάλη φωτογραφική μηχανή (αυτές που δείχνουν «επαγγελματικές» φοβίζουν τον κόσμο στους δρόμους!
4. ΠΑΝΤΟΤΕ φωτογραφίζουμε σε RAW! Η φωτογραφία δρόμου χρειάζεται σωστή επεξεργασία και η σωστή επεξεργασία είναι «εκ των ων ουκ άνευ»!
5. Σεβόμαστε την προσωπικότητα των άλλων για να μας σεβαστούν και εκείνοι!
6. Καθαρίστε τον εξοπλισμό σας, η φωτογράφηση στον δρόμο μπορεί να αφήσει σημάδια στους φακούς σας και να χάσετε σημαντικές εικόνες!
7. Πλησιάστε κοντά! Αν οι φωτογραφίες σας δεν είναι αρκετά καλές σημαίνει πως δεν είσαστε αρκετά κοντά κατά τον Robert Capa. Στην φωτογραφία δρόμου το πλησίασμα του θέματος σας (πχ ενός περαστικού) μπορεί να σας προσφέρει πιο χαρακτηριστικές εκφράσεις και, ενίοτε, ανεπιθύμητες αντιδράσεις!
8. Μία μικρή κίνηση μπορεί να σας προσφέρει μία μεγάλη ιστορία. Είναι οι μικρές χειρονομίες που συνήθως δεν μας τραβάνε την προσοχή και πολλές φορές τις αναγνωρίζουμε μετά την λήψη.
9. Προσοχή στις αντανακλάσεις, ιδιαίτερα όταν φαίνεστε μέσα σ’ αυτές!
10. Εάν δεν αισθάνεστε άνετα, σηκωθείτε και φύγετε! Του φευγάτου η μάνα δεν έκλαψε ποτέ!
11. Δεν είστε κατάσκοποι, μη προσπαθείτε να κρυφτείτε. Πλησιάστε το θέμα σας και εάν είναι δυνατόν, εξηγείστε τι θέλετε να κάνετε. Από την άλλη…
12. Τραβήξτε πρώτα και μιλήστε μετά! Και οι δύο αυτές προσεγγίσεις είναι σωστές ανάλογα με την περίσταση.
13. Ένα ανοικτό διάφραγμα σας προσφέρει ενδιαφέρον bokeh και απομονώνει το θέμα σας. Από την άλλη…
14. Με ένα διάφραγμα f11 και τον (ευρυγώνιο) φακό σας εστιασμένο στην υπερεστιακή απόσταση μπορείτε να πετύχετε πολλές καλές point & shoot φωτογραφίες!
15. Εξασκείστε τα αντανακλαστικά σας. Μάθετε να αντιδράτε και να τραβάτε γρήγορα.
16. Γυρίζετε γύρω από το θέμα σας όπως ο πυγμάχος γύρω από τον αντίπαλό του (H.Cartier-Bresson). Εάν έχετε γρήγορα αντανακλαστικά (βλ.15 παραπάνω) έχετε μεγάλη πιθανότητα να πιάσετε μία καλή πόζα και να αποφύγετε την μπουνιά!
17. Οι super-duper φωτογραφικές τσάντες κραυγάζουν «Προσέξτε με! Είμαι επαγγελματίας φωτογράφος! Από την άλλη…
18. Μπορεί να θέλετε (για δικούς σας λόγους, δεν θα τους αναλύσουμε εδώ) να τραβήξετε την προσοχή. Περί ορέξεως…
19. Υπάρχουν 2 κατηγορίες φωτογράφων δρόμου: Οι «μοναχικοί λύκοι» και όσοι κυνηγούν σε αγέλες. Και οι δύο τρόποι έχουν αποτέλεσμα, ξεκαθαρίστε ποιος (ή ποια) είστε πρώτα μέσα σας. Σίγουρα με έναν φίλο αποκτάτε σιγουριά και έχει και πλάκα!
20. Αφήστε το φλας στο σπίτι εκτός και θαυμάζετε τον Bruce Gilden[1] ή τον Tatsuo Suzuki[2]
21. Η φωτογραφική μηχανή δεν είναι πολυβόλο. Θα την παρομοίαζα με ένα τουφέκι sniper αν και αυτό πάλι δεν είναι απόλυτο! Γεγονός είναι ότι οι πολλές συνεχόμενες λήψεις δίνουν ένα χαρακτήρα «αναλώσιμου» στην φωτογραφία σας και σίγουρα δεν συνίστανται εάν τραβάτε με φιλμ! Από την άλλη…
22. Εάν είστε σε ένα ταξίδι από αυτά που τα λέμε «ταξίδια ζωής» δεν θα ρισκάρετε να γυρίσετε χωρίς το καλύτερο δυνατόν υλικό. Οι καταστάσεις στον δρόμο είναι αρκετά ευμετάβλητες, ο φωτισμός μπορεί να αλλάξει από στιγμή σε στιγμή και μπορεί να μην έχετε δεύτερη ευκαιρία για την κορυφαία σας φωτογραφία.
23. Ξεσκονίστε τις βασικές σας γνώσεις για την σύνθεση του κάδρου και τις φόρμες, τις γραμμές, τα σχήματα, την επανάληψη κλπ. Γρήγορες λήψεις δεν σημαίνει πρόχειρες λήψεις!
24. Μη φορτώνεστε εξοπλισμό όταν βγαίνετε για φωτογραφία δρόμου. Μία μηχανή με ένα ελαφρά ευρυγώνιο φακό (αντίστοιχο των 35-40mm στο 35άρι φορμά θα σας καλύψει τις περισσότερες φορές. Και βέβαια, θα σας είναι πολύ ευκολότερο να κινείστε ανάμεσα στο πλήθος.
25. ΤΟ ΒΑΣΙΚΟΤΕΡΟ ΑΞΕΣΟΥΑΡ: Ένα ζευγάρι άνετα παπούτσια!

    STREET PHOTO GALLERY

    «Στο παζάρι του Αϊβαλί»
    

    

    Είναι από τις περιπτώσεις όπου τίποτε σχεδόν από τα παραπάνω δεν εφάρμοσα! Περιμένοντας να πάρω το πλοίο της επιστροφής στην Μυτιλήνη, βγήκα με όλον τον εξοπλισμό μου βόλτα στο παζάρι του Αϊβαλί. Η συγκεκριμένη εικόνα έγινε με τον υπερ-ευρυγώνιο φακό των 15mm στην Nikon F3 με το «φασαριόζικο» μοτέρ και αφού, όπως φαίνεται από την ΄έντονη προοπτική σχεδόν ακουμπούσα πάνω τους! Βέβαια, μόνο έτσι θα μπορούσα να πετύχω αυτό που ο Επίκουρος Καθηγητής του ΕΚΠΑ και φίλος Παναγής Παναγιωτόπουλος ονόμασε ως «σήμα κατατεθέν» της δουλειάς μου: Το πλάνο “grand-angle contres-plongee”!

    «Πιτσιρικαρία-Αϊβαλί»

    

    
    Και εδώ ο 15άρης και η κίνηση πολύ κοντά στο θέμα μου δίνει αυτήν την έντονη προοπτική. Χαρακτηριστική είναι η έκφραση του 2ου από αριστερά μικρού!

    «Άλμα στο κενό»

    

    
    Αυτή ναι, ήταν πράγματι μία κλασική περίπτωση φωτογραφικής εξόρμησης στο κέντρο της πόλης ΜΟΝΟ με μία 35άρα μηχανή με φιλμ και τον 24άρη φακό. Κατηφορίζοντας την Β.Σοφίας λίγο μετά την Αμερ.Πρεσβεία και το Μέγαρο Μουσικής εντόπισα τους νεαρούς scateboarders στο άγαλμα του Ελ.Βενιζέλου. Δεν χρειάστηκε παραπάνω από ένα «κλικ», μόλις το έκανα ήξερα πως έχω την εικόνα! Σύντομο tip: Αν τραβάτε με Α/Μ φιλμ και έχετε τάση προς ευρυγώνια πλάνα με πολύ ουρανό, καλό είναι να έχετε μόνιμα στον φακό σας ένα κίτρινο φίλτρο το οποίο απορροφά το υπερβολικό μπλε και ο ουρανός «γράφει» καλύτερα. Αν εκείνη την ανοιξιάτικη μέρα υπήρχαν και μερικά σύννεφα (stratus cummulus κατά προτίμηση) ίσως επέμενα λίγο περισσότερο.

    

    «Άστεγος»
    Μία φωτογραφία του φοιτητή μου Θωμά Γκαζέλη από ένα project του με θέμα άστεγους και μετανάστες στους δρόμους της Αθήνας. Το σημαντικό αυτής της δουλειάς (πέρα από την φωτογραφική της ποιότητα) είναι ο τρόπος που ο Θωμάς πλησίασε αυτούς τους ανθρώπους: Τους εξήγησε τι θέλει να κάνει και τους πήρε και ΕΓΓΡΑΦΩΣ την άδεια για οποιαδήποτε χρήση της φωτογραφίας (εννοείται όχι για εμπορικούς σκοπούς)!

    

    «Στην Στοά του Αττάλου»
    Η φωτογραφία αυτή είναι από τις περιπτώσεις που βλέπεις την «φόρμα», κάνεις την σύνθεση με τις σωστές γραμμές και εύχεσαι να μη μετακινηθεί η νεαρή φωτογράφος μπροστά σου και χάσεις την ισορροπία του κάδρου. Φυσικά η φωτογράφος μετακινήθηκε αλλά ένα δευτερόλεπτο μετά την λήψη!